Pod koniec lipca Sejm uchwalił ustawę o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie odbudowy Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla oraz kamienic przy ulicy Królewskiej w Warszawie. Radości z tego kroku nie kryją ludzie nauki, którzy wystosowali specjalne oświadczenie w tej sprawie, które jako pierwszy publikuje portal wPolityce.pl.

CZYTAJ TAKŻE:

— Sejm uchwalił ustawę ws. Pałacu Saskiego. Kto chciał odrzucenia projektu w całości? To m.in. poseł… mniejszości niemieckiej

— Dlaczego idea odbudowy Pałacu Saskiego jest ważna? Gliński: To domknięcie odbudowy Warszawy, symbol naszej niezłomności

— Nawet to mu przeszkadza?! Trzaskowski (przypomnijmy - prezydent Warszawy): Jestem sceptyczny wobec odbudowy Pałacu Saskiego

Oświadczenie ludzi nauki w sprawie odbudowy Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla oraz kamienic przy ulicy Królewskiej w Warszawie

2 sierpnia 2021 roku

Z radością przyjęliśmy informację o uchwaleniu przez Sejm Rzeczypospolitej Polskiej ustawy z dnia 23 lipca 2021 roku o przygotowaniu i realizacji inwestycji w zakresie odbudowy Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla oraz kamienic przy ulicy Królewskiej w Warszawie. Uchwalona ustawa daje nadzieję, że odbudowa pałaców Saskiego i Brühla zostanie wznowiona i zrealizowana, w myśl ogłoszonej przez Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej w dniu 11 listopada 2018 roku „Deklaracji o restytucji Pałacu Saskiego w Warszawie dla uczczenia Setnej Rocznicy Odzyskania Niepodległości Rzeczypospolitej Polskiej”.

Gmachy zburzone w grudniu 1944 roku, już po upadku Powstania Warszawskiego, były trwale związane z dziejami Rzeczypospolitej. Zaniechanie ich odbudowy bezpośrednio po II wojnie światowej, wbrew apelom przedstawicieli świata nauki, kultury i sztuki, w tym prof. Jana Zachwatowicza i prof. Piotra Biegańskiego z Wydziału Architektury Zabytkowej Biura Odbudowy Stolicy, wpisywało się w szerszy kontekst działań podejmowanych przez władze komunistyczne, skutkujących m.in. wieloletnim wstrzymywaniem wykonania Uchwały Sejmu Ustawodawczego RP z 2 lipca 1949 roku w sprawie odbudowy Zamku Królewskiego w Warszawie.

Z dużym zdziwieniem przyjęliśmy wiadomości o pojawiających się w debacie publicznej głosach wyrażających sprzeciw wobec planów przywrócenia historycznego dziedzictwa stolicy, z jednoczesnym przywoływaniem fałszywych i mogących wprowadzać w błąd opinię publiczną argumentów o rzekomych zagrożeniach mających mieć związek z odbudową Pałacu Saskiego: zniszczeniu symboliki Grobu Nieznanego Żołnierza oraz zagrożeniu Ogrodu Saskiego.

Należy zatem przypomnieć i zdecydowanie podkreślić, że Grób Nieznanego Żołnierza powstał jeszcze przed II wojną światową i w 1925 roku został ulokowany w arkadach Pałacu Saskiego. Zgodnie ze sformułowanymi wytycznymi dla budowy pomnika, Grób Nieznanego Żołnierza miał mieć „charakter triumfalny i radosny”, a więc nie jako grobowiec, lecz „monument chwały o konstrukcji architektonicznej”. Warto zwrócić szczególną uwagę, iż obecna forma pomnika jest jedynie częściowo autentyczna i stanowi wynik powojennego uprzątnięcia gruzów i zabezpieczenia zniszczonych arkad kolumnady Pałacu Saskiego. Formułowane publicznie stanowiska o „zagrożeniu fundamentalnych wartości unikatowego dziedzictwa miejsca” nie mają zatem najmniejszego uzasadnienia w historii najcenniejszego pomnika w kraju – Grobu Nieznanego Żołnierza. Nie sposób też sprowadzać treści symbolicznych związanych z Grobem Nieznanego Żołnierza wyłącznie do upamiętnienia wojennych zniszczeń Warszawy i martyrologii Polski. Pamięć o idei pomnika – „monumentu chwały” należy również do pokoleń urodzonych przed 1945 rokiem. Odbudowa Pałacu Saskiego, z jednoczesnym wkomponowaniem obecnej formy pomnika-ruiny w odtworzoną kolumnadę gmachu, przywróci szerszą formę Grobu Nieznanego Żołnierza oraz może istotnie wzbogacić jego wymowną symbolikę poprzez wyraźne nawiązanie do historii odbudowy Warszawy.

Podobnie nie znajdują najmniejszego uzasadnienia głoszone publicznie argumenty o zagrożeniu drzewostanu Ogrodu Saskiego. Należy przypomnieć, że Ogród Saski powstał w XVIII wieku jako ogród przypałacowy reprezentacyjnej rezydencji królewskiej, będącej częścią Osi Saskiej, barokowego założenia urbanistycznego. Z kolei zniszczona w trakcie II wojny światowej zabudowa przy ul. Królewskiej kształtowała się od początku XIX wieku, a charakterystyczna półrotunda kamienicy Lesslów przez dziesięciolecia służyła mieszkańcom Warszawy i turystom odwiedzającym Ogród Saski. Powojenne nasadzenia w miejscu zburzonych przez Niemców budynków nie mogą zatem reprezentować wartości wyższych od potrzeby przywrócenia zabudowy historycznej, znajdującej się w tym miejscu przed II wojną światową. Drzewostan Ogrodu Saskiego przez wieki stanowił oprawę dla gmachów Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla oraz kamienic przy ulicy Królewskiej. Odbudowa zburzonych gmachów nie tylko więc nie naruszy Ogrodu Saskiego, ale co istotne, może również stać się przyczynkiem do kompleksowych działań rewitalizacyjnych na jakie zasługuje Ogród Saski – Salon Warszawy i pierwszy publiczny park na ziemiach polskich.

Pałac Saski, Pałac Brühla oraz kamienice przy ulicy Królewskiej reprezentowały wartości architektoniczne, urbanistyczne na tle swojej epoki i architektury Warszawy. Stoimy na stanowisku, że odbudowa Pałacu Saskiego pozwoli przywrócić historyczny kształt Grobu Nieznanego Żołnierza - godnej, monumentalnej oprawy dla symbolicznego miejsca pamięci.

Historiografia związana z dzisiejszym Placem Marszałka Józefa Piłsudskiego w Warszawie przemawia za ideą odbudowy Pałacu Saskiego, Pałacu Brühla i domknięcia zachodniej pierzei placu – zgodnie z opinią formułowaną m.in. przez prof. Jana Zachwatowicza, prof. Piotra Biegańskiego i prof. Stanisława Lorentza: „po odbudowie Zamku Królewskiego, stoi przed nami zadanie odbudowy Pałacu Saskiego i Pałacu Brühla”. Odbudowa Warszawy i jej zabytków nie jest jeszcze ukończona.

Idea przywrócenia przedwojennej zabudowy zachodniej pierzei Placu Piłsudskiego w Warszawie stanowi od wielu lat przedmiot szczegółowych dyskusji i konsultacji z lokalną społecznością oraz środowiskami specjalistycznymi. Z pewnością jest to jeden z najlepiej omówionych tematów w polskiej debacie publicznej. Mimo to Warszawa, jako jedyna stolica europejska, nadal nie ma odbudowanego zniszczonego podczas wojny obszernego fragmentu centrum, który jest ważnym historycznym dziedzictwem i przez lata był jednym z symboli miasta podobnie jak Zamek Królewski, kolumna Zygmunta czy Łazienki Królewskie.

Wyrażamy zatem nadzieję, że wznowiona po latach dyskusji odbudowa Pałacu Saskiego i Pałacu Brühla będzie realizowana w duchu szerokiej współpracy wielu środowisk, a debata publiczna będzie w tym zakresie wolna od nieprawdziwych argumentów i głosów mogących wprowadzać w błąd opinię publiczną.

Sygnatariusze:

dr hab. Lidia Banowska - Wydział Filologii Polskiej i Klasycznej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

em. prof. UWr dr hab. Stefan Bednarek - Instytut Kulturoznawstwa, Uniwersytet Wrocławski

prof. UŁ dr hab. Tadeusz Bernatowicz - Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Łódzki

prof. dr hab. inż. Jacek Błażewicz - dyrektor Instytutu Informatyki Wydziału Informatyki Politechniki Poznańskiej, dyrektor Europejskiego Centrum Bioinformatyki i Genomiki

ks. prof. dr hab. Paweł Bortkiewicz TChr - Wydział Teologiczny, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

prof. UAM dr hab. Mariusz Bryl - Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

em. prof. dr hab. Juliusz A. Chrościcki - Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet Warszawski

prof. dr hab. Bogusław Dopart - Wydział Polonistyki, Uniwersytet Jagielloński

em. prof. dr hab. Marian Marek Drozdowski - Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk, Komisja Naukowa Obywatelskiego Komitetu Odbudowy Zamku Królewskiego

prof. dr hab. Andrzej Fabianowski - Wydział Polonistyki, Uniwersytet Warszawski

prof. dr hab. Wojciech Fałkowski - dyrektor Zamek Królewski w Warszawie - Muzeum. Rezydencja Królów i Rzeczypospolitej

dr hab. Henryk Głębocki - Instytut Historii, Uniwersytet Jagielloński

prof. UAM dr hab. Jarosław Jarzewicz - Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

prof. dr hab. Tomasz Jasiński - dyrektor Biblioteki Kórnickiej Polskiej Akademii Nauk

prof. UWr dr hab. Bartosz Jastrzębski - Instytut Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej, Uniwersytet Wrocławski

prof. dr hab. Jerzy Jastrzębski - Instytut Dziennikarstwa i Komunikacji Społecznej, Uniwersytet Wrocławski

prof. dr hab. Michał Kopczyński - Wydział Historii, Uniwersytet Warszawski

prof. dr hab. Marek Kornat - Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk

prof. UAM dr hab. Bartosz Korzeniewski - Ośrodek Badań nad Pamięcią Zbiorową i Studiów Muzealnych, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

prof. UAM dr hab. Jacek Kowalski - Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

dr Tadeusz Krawczak - dyrektor (1994-2003) Archiwum Akt Nowych w Warszawie

prof. dr hab. Grzegorz Kucharczyk - Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk

dr Zbigniew Kwiecień - Ośrodek Studiów Amerykańskich, Uniwersytet Warszawski

dr hab. Tomasz Matusewicz - Wydział Architektury, Politechnika Poznańska

em. prof. dr hab. Stanisław Mikołajczak - Wydział Filologii Polskiej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Przewodniczący Akademickiego Klubu Obywatelskiego

Krzysztof Münich - Instytut Józefa Piłsudskiego w Londynie

prof. dr hab. Andrzej Nowak - Instytut Historii, Uniwersytet Jagielloński

prof. dr hab. Elżbieta Nowicka - Instytut Filologii Polskiej, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

prof. dr hab. Grzegorz Nowik - Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk

prof. dr hab. Janusz Odziemkowski - Wydział Nauk Historycznych, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

prof. dr hab. Bolesław Orłowski - Instytut Historii Nauki Polskiej Akademii Nauk

prof. dr hab. Waldemar Paruch - Wydział Politologii i Dziennikarstwa, Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej w Lublinie

prof. UMK dr hab. Elżbieta Pilecka - Wydział Sztuk Pięknych, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

prof. IOR – PIB, dr hab. Jacek Piszczek - Terenowa Stacja Doświadczalna IOR - PIB w Toruniu, Instytut Ochrony Roślin - Państwowy Instytut Badawczy

prof. UJ dr hab. Olga Płaszczewska - Wydział Polonistyki, Uniwersytet Jagielloński

prof. dr hab. inż. Bolesław Pochopień - Wydział Automatyki Elektroniki i Informatyki, Politechnika Śląska w Gliwicach

prof. nadzw. dr hab. Michał Polak - Wydział Humanistyczny, Politechnika Koszalińska

prof. dr hab. Wojciech Polak - Wydział Nauk Historycznych, Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu

prof. dr hab. Michał Seweryński - Wydział Prawa i Administracji, Uniwersytet Łódzki

prof. UAM dr hab. Jan Skuratowicz - Instytut Historii Sztuki, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

prof. dr hab. inż. Andrzej Stepnowski - Wydział Elektroniki, Telekomunikacji i Informatyki, Politechnika Gdańska

prof. dr hab. Włodzimierz Suleja - Buro Badań Historycznych, Instytut Pamięci Narodowej

prof. UWM dr hab. Małgorzata Suświłło - Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie

prof. dr hab. inż. Artur Hugo Świergiel - Wydział Biologii, Uniwersytet Gdański

prof. UAM dr hab. Witold Tyborowski - Wydział Historii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu

prof. nadzw. dr hab. Zbigniew Wawer - dyrektor Muzeum Łazienki Królewskie w Warszawie

em. prof. dr hab. Jan Wawrzyńczyk - Wydział Lingwistyki Stosowanej, Uniwersytet Warszawski

prof. dr hab. inż. Jan Węglarz - Wydział Informatyki i Telekomunikacji, Politechnika Poznańska

prof. dr hab. Tadeusz Wolsza - Wydział Nauk o Polityce i Administracji, Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy

prof. dr hab. Mariusz Wołos - Instytut Historii im. Tadeusza Manteuffla Polskiej Akademii Nauk

prof. dr hab. Wiesław Jan Wysocki - Wydział Nauk Historycznych, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie

em. prof. dr hab. Stefan Zawadzki - Wydział Historii, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza

prof. dr hab. Zofia Zielińska - Wydział Historii, Uniwersytet Warszawski