Jedną z najdonioślejszych misji Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina jest nieustanne dążenie do przywrócenia autentycznego brzmienia twórczości naszego genialnego kompozytora. Od momentu założenia instytut kładzie nacisk na konsekwentne działania w tym kierunku, będące jedynym z filarów jego programu, a najpełniej realizuje je dzięki organizacji Międzynarodowego Konkursu Chopinowskiego na Instrumentach Historycznych, którego mecenasem jest ORLEN.

Wzorem i punktem wyjścia stał się ambitny projekt Stanisława Leszczyńskiego, stworzony w 2005 r., a także od tego czasu corocznie organizowany Międzynarodowy Festiwal „Chopin i jego Europa”. To właśnie te inicjatywy otworzyły nową erę w interpretacji muzyki Chopina, rzucając nowe światło na geniusz tego wielkiego kompozytora.

Grać na tym, co Chopin

Od chwili, gdy do Instytutu Fryderyka Chopina trafił fortepian Erarda z 1849 r., stało się jasne, że projekt mający na celu odnalezienie tego samego brzmienia, jakie wydobywało się spod palców mistrza, staje się realny. Od tamtej pory kolekcja fortepianów z epoki Chopina w zbiorach instytutu nieustannie rośnie, a te historyczne instrumenty są udostępniane wybitnym pianistom, mającym okazję usłyszeć dźwięk, jaki wyczarowywał sam geniusz. Ponadto do Warszawy zjeżdżają najznakomitsze orkiestry specjalizujące się w grze na historycznych instrumentach, by wspólnie z pianistami oddać hołd Fryderykowi Chopinowi.

Niewątpliwym sukcesem Narodowego Instytutu Fryderyka Chopina są także wydawnictwa płytowe, w szczególności te z serii „The Real Chopin”. To pionierskie przedsięwzięcie na skalę światową – po raz pierwszy prezentuje wszystkie utwory tego wspaniałego polskiego kompozytora w ich pierwotnym brzmieniu.

Dążenie do autentycznego wykonania na instrumentarium będącym do dyspozycji samego Chopina pozwala współczesnym melomanom odkrywać specyfikę jego muzyki. To właśnie te wyjątkowe cechy, mogące ulec utracie w interpretacji na współczesnych instrumentach, ożywają na historycznych fortepianach.

Druga edycja konkursu

To jeszcze jednak nie wszystko. W dążeniu do promocji wykonawstwa muzyki Chopina na instrumentach z epoki, Narodowy Instytut Fryderyka Chopina postanowił zrealizować projekt bezprecedensowy na skalę światową – Konkurs Chopinowski na Instrumentach Historycznych, w swojej formule nawiązujący do Międzynarodowego Konkursu Chopinowskiego.

Pierwsza edycja tego wielkiego wydarzenia miała miejsce we wrześniu 2018 r. w Filharmonii Narodowej w Warszawie i stała się niezapomnianym akcentem obchodów 100. rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości. Do udziału w konkursie zgłosiło się 60 utalentowanych pianistów z 19 różnych państw, a zwycięzcą został Polak – Tomasz Ritter.

Kolejna odsłona Konkursu Chopinowskiego na Instrumentach Historycznych, a więc jego druga edycja, odbyła się od 5 do 15 października br. w Filharmonii Narodowej. Ponieważ ten numer tygodnika „Sieci” zamknęliśmy przed ogłoszeniem nazwiska laureata konkursu, nie możemy go tutaj podać, ale jesteśmy w stanie przybliżyć, jak odbywała się rywalizacja.

Harmonogram tego wielkiego wydarzenia tak jak poprzednio przewidywał trzy etapy rywalizacji. W pierwszych dwóch uczestnicy prezentowali recitale solowe, sięgając nie tylko po dzieła Chopina, lecz także wybrane kompozycje Johanna Sebastiana Bacha i Wolfganga Amadeusa Mozarta oraz polonezy polskich twórców działających w pierwszej połowie XIX w. Do finałowego etapu zakwalifikowało się sześciu najwybitniejszych pianistów – wystąpili oni z wybranymi utworami Chopina w towarzystwie [oh!] Orkiestry pod dyrekcją Václava Luksa.

Ocenę prezentacji uczestników powierzono międzynarodowemu jury złożonemu z uznanych muzyków specjalizujących się w wykonawstwie historycznym, takich jak Andreas Staier, Paolo Giacometti, Tobias Koch, a także wybitnych interpretatorów muzyki Chopina.

Pianiści startujący w konkursie mogli skorzystać z bogatej oferty fortepianów historycznych z kolekcji Instytutu (w tym erardy z 1838, 1849 i 1855 r., pleyele­ z 1848 i 1854 r., Broadwood z 1843 r.), a także kopii instrumentów z epoki Chopina oraz instrumentów udostępnionych przez zaprzyjaźnione kolekcje europejskie. Od początku mecenasem wspierającym tę wyjątkową inicjatywę i wyjątkowy konkurs jest ORLEN, angażujący się we wspieranie projektów służących popularyzacji oraz rozsławianiu na świecie polskiego dziedzictwa kulturalnego, a przecież muzyka Fryderyka Chopina jest jednym z naszych najcenniejszych narodowych skarbów.

Nieustanne poszukiwanie

Narodowy Instytut Fryderyka Chopina to jedna z najaktywniejszych instytucji na kulturalnej mapie Polski. Jedną z jej misji jest nieustanne poszukiwanie najbardziej utalentowanych polskich pianistów, którzy przechowają muzykę geniusza dla kolejnych pokoleń. Do tego celu służy m.in. Ogólnopolski Konkurs Pianistyczny im. Fryderyka Chopina, którego 52. edycja odbędzie się od 25 listopada do 3 grudnia br. Formuła konkursu także jest trzyetapowa. Dwa pierwsze etapy to recitale solowe, w finale pianiści wykonają wybrany spośród wskazanych w regulaminie koncert fortepianowy z towarzyszeniem orkiestry Sinfonii Iuventus. Do konkursu mogą przystąpić pianiści urodzeni w latach 1993–2007, będący obywatelami Rzeczypospolitej Polskiej.

Historyczne fortepiany – jakie to ma znaczenie

Dla laika organizacja z wielkim rozmachem konkursu chopinowskiego na instrumentach z epoki z pozoru może wydawać się fanaberią pasjonatów, jednak dla tak genialnego twórcy, jakim był Fryderyk Chopin, każdy, nawet najdrobniejszych detal miał znaczenie. Tymczasem dźwięk, jaki mistrz był w stanie wydobyć z instrumentu, zależał także od sposobu jego budowy i zastosowanych rozwiązań technicznych. Istotę sprawy znakomicie opisuje Beniamin Vogel w tekście „Warszawski fortepian Fryderyka Chopina” z książki „Fortepian Chopina” (Narodowy Instytut Fryderyka Chopina, Warszawa 2018) – jego fragment można przeczytać na stronie: https://iccpi.pl/pl/2023/aktualnosci/311.

W tej rozprawce znajdziemy mocne argumenty na to, że powrót do źródeł muzyki Chopina i próba jej jak najbardziej autentycznego odtworzenia nie mogą ignorować kwestii instrumentarium. Kibicujmy zatem projektowi, jakim jest Międzynarodowy Konkurs Chopinowski na Instrumentach Historycznych, by w przyszłości jego renoma dorównała Międzynarodowemu Konkursowi Pianistycznemu im. Fryderyka Chopina, którego 100. rocznicę będziemy obchodzić już w 2027 r.