180 lat temu urodziła się Maria Konopnicka - jedna z najwybitniejszych polskich pisarek w historii polskiej literatury, poetka, wiodąca nowelistka epoki pozytywizmu i autorka słów „Roty”.

CZYTAJ TAKŻE:

-Popękane mury, powyrywane okna, zdewastowane ściany. Tak wygląda dworek, w którym mieszkała twórczyni „Roty” Maria Konopnicka. ZDJĘCIA

-TYLKO U NAS. Wojewoda łódzki reaguje ws. niszczejącego dworku, gdzie mieszkała Konopnicka: Są nowe możliwości pozyskania dotacji na renowację

Wczesne lata i przyjaźń z Elizą Orzeszkową

Maria Stanisława Konopnicka z domu Wasiłowska urodziła się 23 maja 1842 r. w Suwałkach. Była córką prawnika i obrońcy Prokuratorii Generalnej, Józefa Wasiłowskiego i Scholastyki z Turskich. W 1849 r. rodzina Wasiłowskich przeprowadziła się z Suwałk do Kalisza. 5 lat później zmarła jego żona i Wasiłowski samotnie wychowywał piątkę dzieci w duchu głębokiego patriotyzmu i fascynacji polską literaturą romantyczną. W 1855 r. Maria rozpoczęła naukę na pensji Sióstr Sakramentek w Warszawie. W szkole poznała Elizę Orzeszkową. Przyjaźń z późniejszą autorką „Nad Niemnem” przetrwała lata szkolne. 10 września 1862 r. w Kaliszu odbył się ślub Marii Stanisławy z Wasiłowskich z Janem J. Konopnickim. Małżeństwo zamieszkało na wsi Bronów k. Poddębic.

W lutym 1863. r. w powstaniu styczniowym, w potyczce pod Krzywosądzem poległ Jan Wasiłowski, jedyny brat pisarki. W obawie przed represjami ze strony władz carskich Maria wraz z mężem oraz synem Tadeuszem udali się do Wiednia, a później do Drezna, skąd powrócili w 1864 r.

Za literacki debiut Marii Konopnickiej uznaje się wiersz „W zimowy poranek”, który opublikowano w gazecie „Kaliszanin” w 1870 r. Dwa lata później powstał poemat „W górach”. W tym czasie Konopniccy przeprowadzili się do folwarku w Gusinie. Relacje małżeństwa pogorszyły się i w 1876 r. nastąpiła separacja. Maria przeprowadziła się do Warszawy i samotnie wychowywała szóstkę dzieci. Wydarzenie to opisała w utworze „Przed odlotem”. W Warszawie udzielała korepetycji i wykonywała tłumaczenia. Konopnicka znała biegle język niemiecki, francuski i rosyjski, później opanowała także angielski i włoski. Współpracowała m.in. z tygodnikiem „Bluszcz” i czasopismem „Świt” oraz „Kurierem Warszawskim”.

Debiutancki tomik „Poezyj” Konopnickiej został wydany w 1881 r. W tym czasie powstały pierwsze pozytywistyczne nowele pisarki, które zdobyły powszechne uznanie na terenie wszystkich trzech zaborów.

Podróże pisarki po Europie

W późniejszych latach skoncentrowała się na poezji o tematyce patriotycznej, wzbogaconej o wątki ludowe i elementy zaczerpnięte z baśni.

W latach 90. Konopnicka odbyła szereg podróży m.in. do Włoch, Szwajcarii i Francji. W tym czasie powstały liczne nowele, m.in. „Mendel Gdański”, „Nasza szkapa” i „Dym”. Pisarka akcentowała problemy społeczne, opisując niesprawiedliwość i brak perspektyw dla najuboższych mieszkańców wsi i miast na terenie ziem polskich pod zaborami.

W zbiorze „Ludzie i rzeczy” (1898) opublikowała nowelę „Miłosierdzie gminy”. W latach 90. powstały utwory dla dzieci m.in. „O krasnoludkach i sierotce Marysi” (1896) i „Na jagody” (1903). Twórczość skierowana do najmłodszych czytelników była nowością w polskiej literaturze. Germanizacja polskiej młodzieży w zaborze pruskim i represje po strajku szkolnym były tematem przewodnim utworu „O Wrześni”.

We wrześniu 1903 r. z okazji 25-lecia pracy literackiej Konopnicka otrzymała w darze od narodu dworek w Żarnowcu koło Krosna.

Konopnickiej protest przeciw germanizacji polskiej młodzieży

Gdy w 1908 r. władze pruskie uchwalił ustawę o przymusowym wywłaszczeniu ludności polskiej z ziemi, Konopnicka napisała wiersz „Rota”, który stał się sztandarowym protestem przeciw germanizacji polskiej młodzieży szkolnej. W pierwszej z czterech zwrotek utworu czytamy:

Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród,/ Nie damy pogrześć mowy!/ Polski my naród, polski lud,/ Królewski szczep piastowy,/ Nie damy by nas zniemczył wróg/ Tak nam dopomóż Bóg/ Tak nam dopomóż Bóg.

15 lipca 1910 r. podczas uroczystego odsłonięcia ufundowanego przez Ignacego Paderewskiego Pomnika Grunwaldzkiego w Krakowie, w 500. rocznicę zwycięstwa sił polsko-litewskich pod Grunwaldem Rotę po raz pierwszy wykonano publicznie jako pieśń z muzyką Feliksa Nowowiejskiego.

Po odzyskaniu niepodległości rozważano pomysł, by „Rota” stała się hymnem narodowym Rzeczypospolitej, jednak ostateczny wybór padł na „Mazurka Dąbrowskiego”.W 1910 roku opublikowano poemat epicki „Pan Balcer w Brazylii” poświęcony problematyce emigracji zarobkowej tysięcy Polaków.

8 października 1910 roku Maria Konopnicka zmarła na skutek zapalenia płuc. W pogrzebie na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie uczestniczyło kilkadziesiąt tysięcy osób.

Sejm RP ustanowił 2022 rok Rokiem Marii Konopnickiej.

aja/PAP