16 kwietnia przypada wspomnienie św. Andrzeja Boboli - święto Patrona Polski. Ten XVII-wieczny jezuicki męczennik, patron Polski, kilka razy był niemal zupełnie zapomniany – ostatnio w latach PRL, kiedy komuniści rugowali wszelkie przejawy pamięci o nim. Kilka razy jego kult ożywał. Ostatnio również zatacza coraz szersze kręgi. Co ciekawe, niekiedy przyczyniał się do tego sam św. Andrzej, ukazując się różnym osobom wiele lat po swojej śmierci.
Święty Andrzej Bobola prawdopodobnie przyszedł na świat w Strachocinie koło Sanoka, na Podkarpaciu, 30 listopada 1591 roku. Pochodził ze średniozamożnej szlachty herbu Leliwa, zasłużonej dla Kościoła i zakonu jezuitów, który w tamtym czasie stanowił w Polsce główny filar kontrreformacji. Skończył jezuickie kolegium w Braniewie i w 1611 r. wstąpił do Towarzystwa Jezusowego w Wilnie. Studiował na Akademii Wileńskiej. W 1622 r. przyjął święcenia kapłańskie, a w 1630 r. złożył ostatnią profesję zakonną.
Jezuita
Nie zachowały się niemal żadne zapiski Andrzeja Boboli poza zdawkowymi notatkami w zakonnych księgach i jednym niezbyt istotnym listem. Wiemy jednak o nim całkiem sporo dzięki aktom Towarzystwa Jezusowego, w których przechowywane są do dzisiaj jego charakterystyki pisane przez przełożonych.
Wynika z nich, że Bobola był gorliwym i świątobliwym zakonnikiem, choć przez wiele lat musiał walczyć z trudnym charakterem. Miał choleryczny temperament. Bywał wybuchowy, niecierpliwy i uparty. W pewnym momencie nawet jeden z przełożonych zanotował, że Bobola nie powinien pełnić funkcji przełożonego, dopóki nie wykorzeni wad. Wszyscy, którzy sporządzali te opisy, notowali jednak, że Andrzej zacięcie walczy ze swoimi ograniczeniami i odnosi sukcesy. Pod koniec życia pisano o nim w samych superlatywach – że przyciąga ludzi miłym usposobieniem, a szczególnie celuje w pracy z młodzieżą, że potrafi się porozumieć z ludźmi „różnych stanów”: mieszczanami, magnatami, chłopami i szlachtą, i że ma talent kaznodziejski. Autor pierwszej naukowej biografii Boboli z 1936 r., jego współbrat o. Jan Poplatek, napisał obrazowo, że późniejsze męczeństwo Andrzeja to „purpurowy kwiat róży zakwitającej na krzewie długo pielęgnowanym i bezwzględnie obcinanym”.
Wiemy nawet, jak wyglądał. Podczas procesu beatyfikacyjnego opisał go m.in. jeden ze współbraci, który w młodości dobrze poznał sześćdziesięcioletniego wówczas o. Bobolę. Na podstawie tych wspomnień oraz wyglądu ciała, które po upływie kilkudziesięciu lat wyglądało tak, jakby zgon nastąpił poprzedniego dnia, powstały pierwsze wizerunki męczennika, którymi najwyraźniej były inspirowane kolejne obrazy – bo kiedy ogląda się portrety św. Andrzeja powstałe w różnych czasach, widać duże podobieństwo bohatera. Święty Andrzej był mężczyzną średniego albo nawet niskiego wzrostu, o zwartej i muskularnej budowie ciała. Twarz miał okrągłą, a policzki „okraszone rumieńcem”. Miał jasne włosy, przez które z upływem lat zaczęła prześwitywać łysina. Pod koniec życia nosił dość długą („nisko strzyżoną”) brodę.
Misjonarz
Przez 46 lat zakonnego życia Andrzej Bobola posługiwał w różnych jezuickich placówkach, m.in. w Nieświeżu, Wilnie, Braniewie, Płocku, Warszawie, Łomży. W żadnej z tych miejscowości nie mieszkał dłużej niż 6 lat. Był kaznodzieją, rektorem kolegium, moderatorem Sodalicji Mariańskiej, misjonarzem ludowym.
Wbrew temu, co można niekiedy przeczytać o św. Andrzeju Boboli, nic nie wskazuje na to, że napisał on tekst ślubów lwowskich, złożonych przez króla Jana Kazimierza 1 kwietnia 1656 r. w katedrze we Lwowie. To nieporozumienie szczegółowo wyjaśnili Joanna i Włodzimierz Operaczowie w wydanej w ubiegłym roku książce „Boży Wojownik. Opowieść o św. Andrzeju Boboli”. Co ciekawe, legenda powstała dopiero na przełomie XX i XXI wieku.
Duszochwat
W 1652 r. Andrzej Bobola został skierowany do Pińska (obecnie na Białorusi). Zajmował się tam, z krótkimi wyjazdami na podratowanie pogarszającego się zdrowia, misjami ludowymi we wsiach wokół miasteczka.
Sytuacja religijna tamtejszej ludności była dramatyczna. Większość mieszkańców została ochrzczona w Kościele prawosławnym, ale nie wiedziała prawie nic o Panu Bogu i nie znała żadnych sakramentów poza chrztem ani żadnych modlitw poza „Hospody pomyłuj”. Ewangelizację utrudniał brak dróg, pijaństwo i ciemnota. O. Bobola wędrował od wsi do wsi mówiąc ludziom o Panu Jezusie i zachęcając ich do przyjęcia sakramentów i poprawy życia. Nie omijał też domów prawosławnych, których namawiał do przejścia na katolicyzm. Z tego powodu został nazwany „duszochwatem”, czyli łowcą dusz, i ściągnął na siebie nienawiść prawosławnego duchowieństwa.
Męczennik
W 1657 r. trwał potop szwedzki, książę siedmiogrodzki Jerzy Rakoczy plądrował południowo-wschodnią Polskę, a sprzymierzone z nim oddziały prawosławnych Kozaków rozpoczęły krwawe wyprawy w głąb Polesia i Wołynia, polując szczególnie na Żydów i katolików. Jeden z takich oddziałów dopadł koło Janowa Poleskiego uciekającego przed nimi o. Bobolę.
Kozacy namawiali go do porzucenia Kościoła, a kiedy odmawiał, zadawali mu kolejne straszliwe katusze. Kongregacja do spraw Świętych Obrzędów, która zapoznała się z historią Andrzeja w ramach przygotowań do procesu beatyfikacyjnego, zapisała w 1739 roku, że nigdy jeszcze nie rozpatrywała tak okrutnego męczeństwa. Oprawcy najpierw go pobili, potem związanego zmusili do morderczego biegu za końmi do Janowa. W miasteczku w szopie służącej za rzeźnię rzucili go na stół i między innymi przypiekali ciało ogniem, wbijali drzazgi za paznokcie, wykłuli oko, zdarli mu skórę z rąk, pleców i głowy, a nawet wycięli otwór w karku, wyciągnęli przez niego język i obcięli go u nasady. Powiesili go głową w dół, a kiedy ciało drgało w konwulsjach, naigrawali się, że „Lach tańczy”. W końcu dobili go ciosem szabli.
O. Andrzej Bobola został pochowany w podziemiach jezuickiego kościoła w Pińsku. Zwłoki wyglądały tak strasznie, że nie pozwolono ich oglądać klerykom i uczniom kolegium. Wkrótce pamięć o męczenniku zaginęła.
Patron
45 lat później, w kwietniu 1702 r., Andrzej Bobola ukazał się rektorowi jezuickiego kolegium w Pińsku, o. Marcinowi Godebskiemu. Powiedział mu, że otoczy opieką kolegium i miasto, zagrożone przez walczące ze sobą wojska, pod warunkiem, że trumna z jego ciałem zostanie odnaleziona i wyeksponowana. Oczom tych, którzy odnaleźli ciało, ukazał się niezwykły widok – mimo niesprzyjających warunków było ono zachowane w doskonałym stanie, z widocznymi śladami tortur i czerwonymi skrzepami krwi. Zachowało się w tym stanie prawie przez dwa wieki. Później z czasem uległo mumifikacji, ale się nie rozpadło.
Miasto i majątek zakonny zostały w niezwykły sposób ochronione, a wkrótce do grobu męczennika zaczęły przybywać tłumy. Notowano setki uzdrowień, wskrzeszeń, wyzwolenia z niewoli i innych łask. Mieszkańcy Pińszczyzny modlili się za jego wstawiennictwem zwłaszcza podczas zarazy w 1709/10 roku i ten rejon był wyspą zdrowia na morzu choroby, przez co Andrzej Bobola został uznany za szczególnego orędownika w czasie epidemii.
(Nawiązano do tego w 2020 r. w czasie pandemii COVID-19, gdy w sanktuarium św. Andrzeja Boboli w Warszawie organizowana była nowenna o ratunek przed epidemią. Codzienne transmisje internetowe obejrzało blisko 250 tys. osób. Dwa lata później, 16 maja 2022 roku, podczas mszy świętej odczytano list przewodniczącego Konferencji Episkopatu Polski abp. Stanisława Gądeckiego, który zauważył ciekawą zbieżność dat – że właśnie tego dnia, we wspomnienie św. Andrzeja, przestał obowiązywać w Polsce stan epidemii. „Gorąco wierzymy, że stało się to między innymi za skutecznym orędownictwem św. Andrzeja Boboli” – napisał abp Gądecki).
Wkrótce rozpoczął się proces beatyfikacyjny Andrzeja Boboli, a w 1755 r. papież Benedykt XVI zaliczył jezuitę w poczet męczenników Kościoła. Proces jednak napotykał na rozmaite przeszkody i ostatecznie zakończył się beatyfikacją dopiero w 1853 r.
W 1819 r. miała miejsce kolejna interwencja z nieba – o. Bobola ukazał się dominikaninowi o. Alojzemu Korzeniewskiemu w Wilnie i zapowiedział mu, że Polska odzyska wolność, a on zostanie ogłoszony jej patronem. Pamięć o Boboli, wówczas przygasła, znowu się odrodziła i od tej pory była często wiązana z losami Polski.
Na przykład cząstka relikwii Andrzeja Boboli została sprowadzona w 1920 r. do Warszawy, kiedy zbliżały się do niej wojska bolszewickie. Mieszkańcy stolicy modlili się za wstawiennictwem męczennika, a potem przypisywali mu ratunek. Ówczesny nuncjusz Achille Ratti, później papież Pius XI, wspominał po latach, że Józef Piłsudski rozważał nawet zbrojny rajd na zajęty przez bolszewików Połock, żeby odzyskać znajdującą się tam trumnę z ciałem Boboli.
Wędrówka relikwii
Niezwykłe są losy integralnych relikwii jezuickiego męczennika. Ponieważ po rozbiorach kościół w Pińsku trafił w ręce prawosławnych, trumna z ciałem Andrzeja Boboli została przewieziona do Połocka. Tam w 1922 r. bolszewicy, chcąc udowodnić „obywatelom katolickim” bezsensowność ich wiary, dopuścili się profanacji relikwii – wyrzucili je na posadzkę, przekonani, że rozpadną się w pył. Nic takiego jednak się nie stało, a napaść wywołała oburzenie.
Wywieźli więc trumnę z ciałem Boboli do Moskwy i umieścili na wystawie higienicznej w Ludowym Komisariacie Zdrowia, gdzie miały być eksponatem ilustrującym religijny fanatyzm. Pracownicy muzeum zauważyli jednak, że zwiedzający modlą się przy relikwiach, więc schowali je magazynu.
Zgodę na wywiezienie trumny z doczesnymi szczątkami Andrzeja Boboli udało się wynegocjować w 1923 r. dwóm jezuitom, którzy zostali wysłani przez papieża Piusa XI do Moskwy z misją ratunkową dla głodującej ludności Rosji. Komuniści postawili warunek, że relikwie nie trafią do Polski, więc zostały one wywiezione do Rzymu.
Stamtąd przyjechały one do Warszawy dopiero po kanonizacji w 1938 r. Podróż relikwii specjalnym pociągiem, z przystankami w wielu miejscowościach, nabożeństwami, przemówieniami, była wielkim świętem narodowym. Pod koniec lat 30. Andrzej Bobola stał się – po raz kolejny – bardzo znany. Na przykład „Gazeta Lwowska” w 1938 r. pisała, że kiedy Związek Powstańców Wielkopolskich postanowił postawić w Rawiczu pomnik jakiegoś świętego, wybrał Andrzeja Bobolę jako „najpopularniejszego obecnie świętego Polski”.
Niezwyciężony bohater
Po wojnie pamięć o Boboli niemal zaginęła. Tym razem stało się to na skutek celowych zabiegów komunistów, którzy dobrze pamiętali nastroje z 1920 r., ale także uznali Andrzeja za świętego kresowego i związanego z grekokatolikami. Nie można było nawet wydrukować jego obrazków ani wspominać w mediach – nawet w negatywnym kontekście.
Gdy w 1957 roku papież Pius XII ogłosił poświęconą Boboli encyklikę, zaczynającą się od słów „Invicti athletae Christi, Andreae Bobolae, martyrium vitaeque sanctitatem…” („Niezwyciężonego bohatera, Andrzeja Boboli, męczeństwo i świętość życia…”), dokument przeszedł niemal bez echa i do dzisiaj jest bardzo mało znany, nawet wśród ludzi Kościoła.
U schyłku PRL zaczęły się znowu ukazywać książki i artykuły o św. Andrzeju, a jego kult odżył. Przyczyniło się do tego kolejne nadzwyczajne zdarzenie – począwszy od 1982 r. męczennik ukazywał się przez cztery lata ks. Józefowi Niżnikowi w Strachocinie. Kiedy ksiądz wreszcie odważył się zapytać „zjawę”, czego chce, usłyszał: „Jestem św. Andrzej Bobola. Zacznijcie mnie czcić w Strachocinie”.W 2002 r. św. Andrzej Bobola został ogłoszony drugorzędnym patronem Polski.
Patron chrześcijańskiej jedności
Św. Andrzej Bobola może być patronem chrześcijańskiej jedności. Od 1702 r., kiedy odnaleziono trumnę z zachowanymi relikwiami męczennika, przez lata pielgrzymowali do niej rzymscy katolicy, unici i prawosławni, wypraszając za wstawiennictwem świętego Bożej pomocy
— powiedział PAP jezuita o. Aleksander Jacyniak.
W tym roku przypada 170. rocznica beatyfikacji św. Andrzeja Boboli (30 października 1853 r.), 85. rocznica jego kanonizacji (17 kwietnia 1938 r.) i sprowadzenia jego relikwii do stolicy (19 czerwca 1938 r.) oraz 70. rocznica ustanowienia parafii pw. św. Andrzeja Boboli w Warszawie (1 stycznia 1953 r.).
Obecnie kult św. Boboli przeżywa swój renesans
— powiedział PAP o. Aleksander Jacyniak. Zwrócił uwagę, że „męczennik został odkryty jako orędownik na czas pandemii, nie tylko dlatego, że sam dwukrotnie w Wilnie ofiarnie posługiwał w czasie epidemii, ale także dlatego, że w XVIII w. obronił ziemię pińską przed epidemią dżumy”.
W czasie pandemii COVID-19 trwały nowenny za wstawiennictwem św. Andrzeja Boboli i ostatnie obostrzenia zniesiono dokładnie w jego liturgiczne święto 16 maja 2022 r.
— zwrócił uwagę zakonnik.
Jak zaznaczył, „świadectwem swojego życia, św. Andrzej Bobola pokazał, że Boże wartości były w jego życiu czymś najważniejszym nawet wtedy, gdy człowiek staje w obliczu zagrożenia ziemskiego życia”.
Nazywany jest także „patronem jedności człowieka z Bogiem oraz jedności między chrześcijanami różnych wyznań”.
Do jego trumny od razu po jej odnalezieniu pielgrzymowali rzymscy katolicy i unici, ale także prawosławni. Tak było zarówno w Pińsku, Połocku, jak i w Moskwie
— powiedział o. Jacyniak.
Według zakonnika „męczennik może być także patronem porozumienia międzynarodowego”.
Działalność apostolską prowadził na terenach należących do Rzeczypospolitej, Litwy, Białorusi, niewykluczone, że mógł także działać na ziemiach dzisiejszej Ukrainy
— wskazał jezuita.
Wyjaśnił, że „wrogość Kozaków wobec o. Boboli wynikała z jego działalności misyjnej na terenie Pańszczyzny i Polesia, gdzie zasadniczo inni kapłani nie docierali”.
Na to nałożyły się także napięte relacje polsko-kozackie związane z niespełnieniem przez Rzeczpospolitą obietnic dawanych Kozakom oraz, szerzej mówiąc, ludności ukraińskiej, którą w znacznej mierze stanowili wówczas wyznawcy prawosławia
— powiedział o. Jacyniak.
Dodał, że w tamtym okresie „nie istniał dialog ekumeniczny między Kościołem katolickim i Kościołem prawosławnym, który uznawał się za prawowierny, a drugą stronę postrzegał jako odstępców”.
Powiedział, że Kozacy domagali się od Andrzeja Boboli przejścia na prawosławie.
Nie oznaczało to wyrzeczenia się wiary w Chrystusa, ale zmianę przynależności do Kościoła
— wyjaśnił.
Zastrzegł, że „stosowanie tortur na ziemiach Rusi nie było w dużej mierze rzeczywistością własną tego obszaru, ale w spuścizną niewoli mongolskiej po 1223 roku”.
O. Jacyniak zwrócił uwagę, że o. Andrzej Bobola był „49. jezuitą zamordowanym w tamtych czasach na wschodnich kresach Rzeczypospolitej”.
Wkrótce po nim zamordowano kolejnych kilkunastu jego współbraci zakonnych. Nie są jednak znane precyzyjne opisy tortur, pośród jakich zginęli
— dodał.
Międzywyznaniowy kult
Powiedział, że pierwsze wzmianki o kulcie św. Boboli datowane są na rok 1702.
W niedzielę 16 kwietnia, czyli 45 lat po jego męczeńskiej śmierci, Bobola ukazał się przełożonemu wspólnoty jezuickiej w Pińsku, obiecując opiekę. Jako warunek postawił odnalezienie jego ciała i wystawienie go na widok publiczny, co faktycznie się dokonało
— powiedział zakonnik.
O. Jacyniak zwrócił uwagę, że w czasie epidemii dżumy, która na początku XVIII w. zdziesiątkowała ludność I Rzeczypospolitej i Wielkiego Księstwa Litewskiego, jedynym terenem, gdzie się ona nie pojawiła, była Pińszczyzna. Wspomniał, że „np. na terenie Prus Wschodnich zmarło wówczas ponad 200 tys. osób, a w samej prowincji litewskiej jezuitów 118 zakonników tylko w 1710 r. Tymczasem na Pińszczyźnie nie zanotowano ani jednego przypadku dżumy” – powiedział jezuita”. Dodał, że „św. Boboli przypisuje się także ochronę Pińszczyzny przez całe wieki, przynajmniej aż do I wojny światowej”.
Zaznaczył, że Andrzej Bobola dużym kultem cieszył się już w XVIII w.
Wśród pielgrzymów przybywających do relikwii męczennika był także król Polski August II Mocny, który modlił się przy trumnie Boboli 27 grudnia 1726 r., zostając wówczas cudownie uzdrowiony
— przekazał.
Jezuita powiedział, że po rozbiorach Polski caryca Katarzyna II przekazała pojezuicki kościół w Pińsku, w którym znajdowało się ciało Boboli, prawosławnym.
Wskutek interwencji jezuitów, 20-29 stycznia 1808 r. szczątki męczennika przewieziono z Pińska do Połocka, gdzie przebywały do 20 lipca 1922 r., kiedy bolszewicy przewieźli trumnę do Moskwy i umieścili ją w gmachy Wystawy Higienicznej Ludowego Komisariatu Zdrowia. Liczyli, że ciało się rozłoży, a tymczasem do tego miejsca przybywało coraz więcej prawosławnych traktujących Bobolę jak świętego ze względu na jego nierozłożone ciało. W związku z tym zdecydowano się schować ciało męczennika
— powiedział zakonnik.
Dodał, że w 1923 r. rząd rewolucyjny w Rosji Sowieckiej, na prośbę Stolicy Apostolskiej, w zamian za pomoc humanitarną zwrócił szczątki bł. Andrzeja Boboli. Przewieziono je do Watykanu i umieszczono w kaplicy św. Matyldy, a w 1924 r. w kościele ojców jezuitów pw. Najświętszego Imienia Jezus w Rzymie.
Kanonizacja męczennika odbyła się 17 kwietnia 1938 r., w uroczystość Zmartwychwstania Pańskiego. Dokonał jej papież Pius XI. W czerwcu tego roku relikwie św. Andrzeja zostały uroczyście przewiezione do Polski specjalnym pociągiem przez Lublanę i Budapeszt. W Warszawie, po powitaniu w katedrze, 20 czerwca spoczęły w srebrno-kryształowej trumnie-relikwiarzu w kaplicy jezuitów przy ul. Rakowieckiej.
Dekretem Stolicy Apostolskiej z 14 kwietnia 1992 r. św. Andrzej Bobola został ustanowiony patronem metropolii warszawskiej.
Watykańska Kongregacja Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów, przychylając się do prośby prymasa Polski kard. Józefa Glempa, nadała św. Andrzejowi Boboli tytuł drugorzędnego patrona Polski. Decyzja została ogłoszona 16 maja 2002 r. Od tej pory obchody ku jego czci podniesione zostały w całym kraju do rangi święta.
W tym roku centralnym uroczystościom jubileuszowym 16 maja będzie przewodniczył w sanktuarium na stołecznym Mokotowie metropolita warszawski, kard. Kazimierz Nycz.
CZYTAJ TEŻ:
pn/PAP/KAI/Twitter/wPolityce.pl
Publikacja dostępna na stronie: https://wpolityce.pl/kosciol/646762-dzis-swieto-sw-andrzeja-boboli-patrona-polski
