Drugi dzień Triduum Paschalnego. "Wielki Piątek to dzień krzyżowej ofiary Chrystusa, którą złożył na ołtarzu krzyża"

Zgodnie z polską tradycją Groby Pańskie w kościołach buduje się w Wielki Piątek. Po liturgii wielkopiątkowej Ciało Chrystusa (w postaci opłatka umieszczonego w monstrancji) zostaje przeniesione do symbolicznego grobu, przy którym trwa adoracja aż do Wigilii Paschalnej.

CZYTAJ RÓWNIEŻ: Rzecznik KEP przypomina: W Wielki Piątek obowiązuje post ścisły. Tylko trzy posiłki, w tym jeden do syta

Zwyczaj ten pochodzi z Palestyny, w Polsce począwszy od XVI wieku w centrum umieszcza się figurę zmarłego Jezusa oraz monstrancję z Najświętszym Sakramentem okrytą przezroczystym welonem, na pamiątkę całunu, w który owinięto Jezusa w grobie.

Zgodnie z wytycznymi zawartymi w Mszale Rzymskim, w kaplicy adoracji zwanej Grobem Pańskim „powinien być ołtarz, choćby przenośny, i tabernakulum do przechowywania puszek z Najświętszym Sakramentem.” Monstrancję wystawia się na ołtarzu lub na tronie, który powinien być umieszczony blisko ołtarza.

Ten sam tekst nakazuje, aby wszystkie elementy dekoracyjne i światła kierowały uwagę wiernych na Najświętszy Sakrament, który jest pamiątką śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, a nie na figurę Chrystusa leżącego w grobie.

Od lat nawiązują one do aktualnej sytuacji w kraju i na świecie. Groby często symbolizowały trudne polskie doświadczenia

— podkreślił w rozmowie z PAP proboszcz warszawskiej katedry św. Jana Chrzciciela ks. Bogdan Bartołd.

Dodał, że przy budowaniu Grobów Pańskich nawiązuje się do aktualnej sytuacji, do tego, czym żyje współczesny człowiek.

Dzisiaj chcemy, by Groby Pańskie pobudzały do zastanowienia się i odkrywania tajemnic Boga w naszym życiu

— powiedział ks. Bartołd.

Tradycja strojenia Grobu Pańskiego wywodzi się ze średniowiecza. W XVIII wieku zwyczaj ten zanikł prawie w całej Europie. Zachował się tylko w Austrii, na Węgrzech, w Polsce i w południowych Niemczech.

We wczesnym średniowieczu Najświętszy Sakrament był zanoszony po liturgii eucharystycznej na przechowanie do zakrystii lub bocznej kaplicy. Z tego zwyczaju wywodzi się procesja do kaplicy adoracji w Wielki Czwartek.

Od czasów Karola Wielkiego niemal w całej Europie trwał paraliturgiczny obrzęd składania pod kamienną płytą grobową samego krzyża lub Chrystusa w postaci eucharystycznej. W niektórych kościołach składano w ten sposób krzyż, a w jego centrum puszkę z Najświętszym Sakramentem. Hostię w monstrancji nad wyobrażeniem Grobu Chrystusa po raz pierwszy wystawiono w kościele jezuitów w Monachium. Dopiero w epoce baroku wprowadzono dodatkowo figurę zmartwychwstałego Jezusa przykrytego całunem.

Na zakończenie liturgii Wielkiego Piątku do przygotowanego wcześniej Grobu Bożego zanoszono w procesji krzyż (w XV wieku), później krzyż i monstrancję z Najświętszym Sakramentem (w XVI wieku).

Tradycja strojenia Grobu Chrystusa w kościołach rozwinęła się w Polsce w sposób szczególny; groby przemawiały bowiem do wyobraźni, a przede wszystkim jako znak trudnego i bolesnego doświadczenia

— podkreślił ks. Bartołd.

Dodał, że w różnych okresach historycznych starano się wprowadzać do symbolicznych grobów aktualne motywy, związane z sytuacją w kraju. W czasach rozbiorów, okupacji niemieckiej oraz stanu wojennego ustrojony grób odzwierciedlał najbardziej aktualne przeżycia narodu polskiego.

W Wielki Piątek i Wielką Sobotę tysiące ludzi w całej Polsce odwiedzają groby. Mieszkańcy Warszawy pamiętają jeszcze kolejki tworzące się przed kościołem Matki Bożej Łaskawej (księży jezuitów) w czasie stanu wojennego na Starym Mieście, w którym szczególnie dbano o aktualną wymowę Grobu Pańskiego.

Tradycję Grobu Pańskiego w Polsce spopularyzowali Bożogrobcy.

Wielki Piątek to dzień krzyżowej ofiary Chrystusa, którą złożył na ołtarzu krzyża. Dlatego Kościół w sposób szczególny chce podkreślić mękę Jezusa i w ten dzień nie odprawia się mszy św., a jedynie jest odczytywana męka Pańska wg Ewangelii św. Jana

— powiedział PAP metropolita lubelski abp Stanisław Budzik.

W centrum Wielkiego Piątku staje krzyż Chrystusa. My ten krzyż w Polsce zasłaniamy od piątej niedzieli Wielkiego Postu, ażeby w Wielki Piątek odsłonić go i zawołać: +Oto drzewo krzyża, na którym zawisło zbawienie świata, pójdźmy z pokłonem+. W tym dniu oddajemy szczególną cześć krzyżowi. To niezwykły znak, który kiedyś był znakiem hańby, był szubienicą dla szczególnie wielkich przestępców, a dla nas chrześcijan stał się znakiem zbawienia, dowodem na to, jak bardzo Bóg kocha człowieka, skoro dla naszego zbawienia umarł na drzewie krzyża

— podkreślił abp Budzik w rozmowie z PAP.

Dodał, że

jest to wołanie o miłość, o miłość taką, która nie obejdzie się bez ofiary, zapomnienia o sobie i poświęcenia się dla drugiego człowieka, bo jak mówi Chrystus, „nie ma większej miłości, niż oddać życie za swoich przyjaciół”. On tę miłość okazał jeszcze większą, ponieważ umarł za nas grzeszników - jak mówią ojcowie Kościoła - „za Jego nieprzyjaciół”. Tym bardziej Bogu dziękujemy za tę miłość i tym bardziej przyjmujemy apel o to, abyśmy odpowiedzieli Chrystusowi za Jego miłość - miłością Chrystusa w człowieku, bo po to stał się Człowiekiem, abyśmy Go kochali w drugim człowieku

— zaznaczył abp Budzik.

Istotnym momentem w liturgii Wielkiego Piątku - jak podkreślił metropolita lubelski - jest modlitwa powszechna, w której modlimy się za wszystkich, najpierw za wierzących, za wspólnotę Kościoła, ale modlimy się także za wszystkich, którzy wierzą w Chrystusa, mimo że jeszcze nie są w naszym Kościele. Modlimy się również za wszystkich, którzy wierzą w Boga, ale wyznają inne religie. Modlimy się nawet za niewierzących o to, aby „światło wiary również do nich dotarło, aby Bóg rozpoznał w nich to dobro, które stworzył, bo w każdym człowieku to dobro tkwi”.

Wielki Piątek, to też spojrzenie na drzewo krzyża i na ukrzyżowanie Chrystusa, które opisuje św. Jan, że z przebitego włócznią boku Chrystusa natychmiast wypłynęła krew i woda. Już ojcowie Kościoła interpretowali te słowa jako sakramenty Kościoła, że wtedy z przebitego boku Jezusa zrodził się Kościół i jego sakramenty i to te dwa najważniejsze. Najpierw krew, czyli Eucharystia - krew dla naszego zbawienia, napój życia, który został nam dany z nieba. I ta krew rozlewa się dziś na ołtarzach całego świata podczas Eucharystii, żeby nas oczyszczać, zbawiać i prosić o miłosierdzie Boże dla nas i całego świata

— wyjaśnił w rozmowie z PAP abp Budzik. Dodał, że drugi znak, to woda, którą tradycja Kościoła jednoznacznie interpretuje ją z wodą chrztu świętego.

Abp Budzik podkreślił, że Wielki Piątek to dzień szczególny, niezwykły.

Jego liturgia odróżnia się od wszystkich innych w ciągu roku, aby pokazać, jak ważny jest dla nas krzyż Chrystusa, jak ważna jest ta ofiara złożona na ołtarzu krzyża, ta ofiara, która ciągle się uobecnia w Eucharystii, bo każda Eucharystia jest pamiątką śmierci i zmartwychwstania Chrystusa, bo krzyż i zmartwychwstanie Chrystusa, to dwie strony tego samego wydarzenia - dzieła zbawienia, tej samej tajemnicy paschalnej

— wyjaśnił metropolita lubelski.

Wielki Piątek w Kościele katolickim jest upamiętnieniem Męki Pańskiej i dniem najgłębszej żałoby w Kościele. Wyraża ją liturgia Wielkiego Piątku, która jest pamiątką męki i śmierci Jezusa Chrystusa na krzyżu.

Centrum liturgii wielkopiątkowej to dzień uroczystej adoracji Krzyża - adoracja Syna Bożego, który oddał życie za zbawienie wszystkich ludzi. Po południu we wszystkich świątyniach katolickich odprawiana jest niepowtarzalna wielkopiątkowa liturgia Męki Pańskiej. Celebrans i asysta wchodzą w ciszy. Przed ołtarzem przez chwilę leżą krzyżem, a po modlitwie wstępnej czytane jest proroctwo o Cierpiącym Słudze Jahwe i fragment Listu do Hebrajczyków. Następnie czyta się lub śpiewa, zwykle z podziałem na role, opis Męki Pańskiej według św. Jana.

Centralnym wydarzeniem liturgii wielkopiątkowej jest adoracja Krzyża. Zasłonięty fioletowym suknem Krzyż wnosi się przed ołtarz. Celebrans stopniowo odsłania ramiona Krzyża i śpiewa trzykrotnie: „Oto drzewo Krzyża, na którym zawisło zbawienie świata”, na co wierni odpowiadają: „Pójdźmy z pokłonem”. Po liturgii Krzyż zostaje w widocznym i dostępnym miejscu, tak by każdy wierny mógł go adorować. Jest on aż do Wigilii Paschalnej najważniejszym punktem w kościele. Przyklęka się przed nim, tak, jak normalnie przyklęka się przed Najświętszym Sakramentem. Po adoracji Krzyża z ciemnicy przynosi się Najświętszy Sakrament i wiernym udziela się Komunii.

Ostatnią częścią liturgii Wielkiego Piątku jest procesja do Grobu Pańskiego. Na ołtarzu umieszczonym przy Grobie lub na specjalnym tronie wystawia się Najświętszy Sakrament w monstrancji okrytej białym przejrzystym welonem - symbolem całunu, w który owinięto ciało zmarłego Chrystusa. Cały wystrój tej kaplicy ma kierować uwagę na Ciało Pańskie. W wielu kościołach przez całą noc trwa adoracja.

W Wielki Piątek odprawiane są także nabożeństwa Drogi Krzyżowej. W wielu kościołach rozpoczyna się ono o godzinie 15.00, gdyż właśnie około tej godziny wedle przekazu Ewangelii Jezus zmarł na Krzyżu.

W ostatnich latach nabożeństwo Drogi Krzyżowej odprawiane jest także na ulicach wielu polskich miast. W Warszawie Droga Krzyżowa rozpocznie się o godz. 20 i przejdzie ulicami Starego Miasta.

Bywa też, że odtwarzane jest całe kalwaryjskie misterium Męki Pańskiej, po którym wierni czuwają przy symbolicznym Grobie Jezusa aż do Wielkiej Nocy.

Wielki Piątek jest w całej Polsce dniem skupienia, powagi, wzmożonej pobożności i gorliwych praktyk religijnych. Jest także dniem ścisłego postu. Zgodnie z zaleceniami Kościoła, należy zrezygnować w tym dniu nie tylko z jedzenia potraw mięsnych, ale również zachować post co do ilości spożywanych pokarmów: tylko raz w ciągu dnia można zjeść do syta.

Niektóre bardzo pobożne osoby przez cały ten dzień dobrowolnie wstrzymują się od jedzenia i picia lub piją tylko czystą wodę i spożywają trochę suchego chleba.

Pierwsze liturgiczne obchody Wielkiego Piątku odnotować można w starożytnej Jerozolimie. Wierni gromadzili się przed wschodem słońca przed kolumną biczowania, a później przy grobie, by adorować drzewo Krzyża.

W odniesieniu do Rzymu pierwsze opisy celebracji Wielkiego Piątku pochodzą z VII w. Pierwszy typ liturgii sprawowany był przez papieża w kościele św. Jana Jerozolimskiego i obejmował odczytanie opisu Męki Pańskiej wg św. Jana, modlitwę powszechną i procesję z relikwiami krzyża.

Drugi typ liturgii był sprawowany w licznych kościołach prezbiterialnych, obejmował lekturę Pisma, adorację krzyża i komunię św., konsekrowaną wcześniej. Ten typ liturgii upowszechnił się w średniowieczu w całej Europie.

W późniejszych wiekach upowszechniło się przenoszenie Najświętszego Sakramentu do Grobu Pańskiego. W XIX wieku na terenach dawnej Rzeczypospolitej groby Pańskie w kościołach zaczęły nabierać także patriotycznego wymiaru.

Wielki Piątek to jeden z dwóch dni w kalendarzu liturgicznym, kiedy wiernych obowiązuje post ścisły. To szczególny rodzaj pokuty i zadośćuczynienia. Oprócz Wielkiego Piątku post ścisły obowiązuje jeszcze w Środę Popielcową. Wierni mają tego dnia powstrzymać się od spożywania pokarmów mięsnych, a także ograniczyć się do spożycia jednego posiłku do syta i dwóch niepełnych. Post ścisły obowiązuje wszystkich pełnoletnich do rozpoczęcia 60. roku życia.

CZYTAJ WIĘCEJ: Wielki Czwartek to dzień Eucharystii i dzień kapłaństwa. Dziś początek Triduum Paschalnego

ems/PAP