„Najbardziej tajemniczy kraj świata. Związek Sowiecki w fotografiach i tekstach Juliena H. Bryana 1930–1959” to tytuł dwujęzycznego albumu, którego publikację zapowiedziało Wydawnictwo IPN. To jedna z kilkunastu nowych propozycji książkowych Instytutu.

W Polsce amerykański korespondent Julien Bryan znany jest z tego, że we wrześniu 1939 r. dokumentował tragedię bombardowanej przez Luftwaffe Warszawy. Nie uważał się jednak za fotografa wojennego. Pisał:

„Jestem osobą, której praca polega na przemierzaniu świata, nie bomb”.

Julien Bryan wielokrotnie przemierzał także Związek Sowiecki. Instytut przedstawiając w poniedziałek PAP zapowiedzi wydawnicze przypomniał, że amerykański korespondent przebywał na terenie Sowietów w latach 1930–1937, 1946–1947 oraz 1956–1959, a jego fotografie ukazują życie codzienne w Moskwie, Leningradzie, Kijowie i w innych miastach, także na wsiach oraz na Kaukazie i Syberii. Większość z fotografii z dalekich podróży nie była wcześniej publikowana.

„Album uzupełniają teksty Bryana, poświęcone jego podróżom do ZSRR i doświadczeniom z fotografowaniem i filmowaniem w tym kraju”

— dodał Instytut, którego publikacja w języku polskim i angielskim ukaże się pod redakcją naukową historyka i archiwisty IPN Tomasza Stempowskiego.

Bryan jest uważany za jedynego zagranicznego dziennikarza będącego w Warszawie w czasie agresji hitlerowskich Niemiec na Polskę. Przez Polskie Radio zaapelował wówczas do prezydenta USA Franklina Roosevelta o pomoc dla warszawskich cywili, którzy stali się celem dla niemieckich bombowców. Z płonącej Warszawy do USA Bryan wyjechał 21 września 1939 r. zabierając ze sobą bogaty materiał dokumentujący życie ludności cywilnej w walczącym mieście.

Inną zapowiedzią wydawniczą IPN jest książka Sławomira Kalbarczyka pt. „Armia Andersa w ZSRS 1941–1942. Niespełnione +braterstwo broni+ z Armią Czerwoną”. Tematem publikacji będą m.in. zakulisowe rozmowy przywódców polskich na uchodźstwie, polityków sowieckich, brytyjskich i amerykańskich, w tym konflikty interesów między głównymi siłami sceny politycznej czasów II wojny światowej, a także powstanie w 1941 r. Armii Andersa oraz jej ewakuacja do Iranu w 1942 r.

Interesująca może okazać się również propozycja dotycząca polsko-ukraińskiego sojuszu, który przed 100 laty zawarli Józef Piłsudski i Symon Petlura. Porozumienie zawarte między Polską a Ukrainą w kwietniu 1920 r. z polskiego punktu widzenia było szansą na budowę federacji państw tej części kontynentu, a dla Ukraińców – szansą wywalczenia niepodległości. Publikacja pt. „Sojusz Piłsudski – Petlura. Dokumenty i materiały” pod redakcją Jana Pisulińskiego i Witalija Skalskiego powstała dzięki współpracy IPN ze Studium Europy Wschodniej Uniwersytetu Warszawskiego.

„W tomie zebrano 121 dokumentów i innych źródeł (listów, artykułów prasowych, wspomnień) przedstawiających przebieg negocjacji prowadzących do zawarcia sojuszu Piłsudski-Petlura. Wśród nich są 22 niepublikowane wcześniej dokumenty archiwalne, pochodzące z polskich i ukraińskich archiwów. Edycję poprzedza krótki wstęp prezentujący przebieg i uwarunkowania negocjacji”

— podało PAP Wydawnictwo Instytutu Pamięci Narodowej.

Inne ciekawe zapowiedzi IPN, o których można dowiedzieć się ze stron IPN, to m.in. książka Ryszarda Oleszkowicza o kontrwywiadzie kresowym, w której autor poddaje analizie funkcjonowanie terenowych komórek operacyjnych Oddziału II SG Wojska Polskiego, które prowadziły rozpoznanie na pograniczu wschodnim Polski w okresie międzywojennym, a także wspomnienia gen. Władysława Jędrzejewskiego dotyczące wojny polsko-bolszewickiej oraz dziennik 5. Dywizji Piechoty z 1919 r. IPN podkreśla, że gen. Władysław Jędrzejewski był jedną z ważniejszych postaci okresu wojen o wschodnie granice Rzeczypospolitej.

PAP