W poniedziałek 24 lutego w londyńskiej Wiener Holocaust Library odbyła się światowa premiera The Ładoś List – naukowego opracowania listy ponad 3 tysięcy nazwisk osób narodowości żydowskiej, którym polscy dyplomaci w Szwajcarii, we współpracy z organizacjami żydowskimi, wystawili podczas wojny fałszywe paszporty neutralnych krajów latynoamerykańskich, ratujące przed Zagładą. Jest to wzbogacona o nowe informacje, wydana pod patronatem World Jewish Congress, angielska wersja opracowania, opublikowanego po polsku w grudniu 2019 r. przez Instytut Pileckiego.

Podczas spotkania głos zabrali: dr Toby Simpson, dyrektor WLC; lord Daniel Finkelstein, wybitny brytyjski publicysta i polityk; prof. Bob Moore, historyk Holocaustu, oraz współautorzy Listy Ładosia: dr Jakub Kumoch (red. naukowy) i Monika Maniewska z Instytutu Pileckiego. Wśród gości znaleźli się także m.in. ambasador RP w Wielkiej Brytanii prof. Arkady Rzegocki; prof. Antony Polonsky, główny historyk muzeum Polin; oraz dr Roger Moorhouse, historyk specjalizujący się w dziejach Europy Środkowej.

Spotkanie odbyło się w Wiener Holocaust Library, najstarszej na świecie instytucji zajmującej się badaniem Zagłady Żydów w czasie II wojny światowej, założonej w 1933 r przez dr. Alfreda Wienera. Oprócz prezentacji książki i szerokiego omówienia metodologii badań nad Listą, obejmowało również przedstawienie rodzinnej historii lorda Daniela Finkelsteina.

Nie mam żadnych wątpliwości, że ten paszport na 100 proc. uratował życie mojej matki

— podkreślił w swoim wystąpieniu lord Finkelstein, syn znajdującej się na Liście Ładosia Mirjam Wiener-Finkelstein i wnuk założyciela Wiener Holocaust Library dr. Alfreda Wienera.

Swoje wystąpienie rozpoczął od podziękowania naukowcom: – za to wybitne dokonanie, za tę niezwykłą pracę historyczną, piękny przykład dyplomacji, wielkie osiągnięcie.

Zawsze zastanawiałem się, czym właściwie był ten paragwajski paszport. Zapisano w nim, że moja babcia, Margarethe Wiener, pochodziła z Paragwaju – co w żadnym wypadku nie było prawdą. Z tego, co wiem, moja rodzina nigdy nie miała żadnych związków z Paragwajem. Prawdę poznałem w tym tygodniu. Już wcześniej wiedziałem, że paszport zdobył przyjaciel mojego dziadka w Bernie, w Szwajcarii. Nie wiedziałem za to – ponieważ nie była to wiedza powszechna – że był owocem brawurowej i efektywnej operacji zorganizowanej przez grupę Polaków w celu ratowania tysięcy Żydów.

Całą historię ocalenia Mirjam Wiener i jej sióstr przez Grupę Ładosia można przeczytać na stronie Instytutu Pileckiego.

O pracy nad Listą opowiadał redaktor naukowy publikacji dr Jakub Kumoch:

To, co udało nam się osiągnąć podczas dwuletniej pracy, to odtworzenie ponad 3 tysięcy spośród 8-10 tys. nazwisk posiadaczy paszportów. Z każdym dniem wiemy coraz więcej, zgłaszają się do nas nowi ludzie. Cieszę się, że temat Listy Ładosia jest rozpowszechniany, trwają prace nad trzema książkami, powstaje druga część filmu o paszportach Paragwaju

— powiedział Kumoch.

Początki pracy nad publikacją nie były łatwe. Spotykałem się z niedowierzaniem, dopiero fakty, czyli prawdziwe historie ludzkie, sprawiły, że opinia publiczna, dziennikarze zaczęli inaczej patrzeć na ten temat. To, że publikacja jest pod patronatem Światowego Kongresu Żydów i to, że znajdujemy się The Wiener Holocaust Library – jednej z ważniejszych instytucji pamięci, świadczy o tym, że ta historia nie była wymysłem, a była prawdziwa.

Pierwsze spotkanie z publicznością zagraniczną cieszyło się dużym zainteresowaniem. Jak przyznała Monika Maniewska z Instytutu Pileckiego, współautorka Listy Ładosia – spotkanie w The Wiener Library to kolejne nowe ślady, jakże istotne dla nas badaczy. Pojawiły się kolejne nowe wątki, nowe rodziny, a także nowe archiwa dotąd nam nieznane. Dzięki szerokiemu odzewowi społecznemu nasze badania, a w konsekwencji aktualizacja Listy Ładosia jest możliwa.

Obecny na spotkaniu prof. Bob Moore przyznał, że publikacja Lista Ładosia:

To doskonała praca badawcza. Autorzy świetnie poradzili sobie z wydobyciem danych z przeróżnych źródeł i ustaleniem wielu informacji na temat posiadaczy tych dokumentów. Jest to w pewnym sensie praca z dziedziny nauk społecznych, oparta na danych liczbowych, z których wyprowadzono wnioski. […] W związku z tym, tak jak wszystkie wybitne prace badawcze, generuje więcej pytań niż odpowiedzi. Nie powinno to nas jednak powstrzymywać przed stawianiem konstruktywnych pytań na temat przebiegu tych wydarzeń i związanych z nimi procesów.

W czwartek 27.02 Lista Ładosia zostanie zaprezentowana w Nowym Jorku, zaś dzień później 28.02 w Hartford w stanie Connecticut.

Lista Ładosia – to imienny spis ponad 3 tysięcy osób pochodzenia żydowskiego, posiadaczy fałszywych paszportów krajów neutralnych, które podczas wojny chroniły przed wywózką do obozów zagłady. Nazwa pochodzi od nazwiska Aleksandra Ładosia, polskiego dyplomaty w Szwajcarii, kierującego akcją masowego fałszowania i dystrybucji „paszportów życia”.

Kierowana przez Aleksandra Ładosia grupa polskich dyplomatów z poselstwa RP w Bernie oraz przedstawicieli organizacji żydowskich, w latach 1941 - 1943 r w sposób zorganizowany i na masową skalę nielegalnie kupowała, sporządzała i dostarczała osobom zagrożonym Zagładą sfałszowane paszporty oraz poświadczenia obywatelstwa czterech państw Ameryki Południowej i Środkowej: Paragwaju, Hondurasu, Haiti i Peru. Akcja odbywała się za wiedzą i wsparciem polskiego rządu na uchodźstwie. Polacy udostępnili także organizacjom żydowskim szyfry dyplomatyczne, co umożliwiło im korespondencję z okrążonej przez nazistowskie Niemcy Szwajcarii m.in. do USA. Liczbę „paszportów Ładosia” szacuje się na 8-10 tysięcy, a liczbę ocalonych dzięki tej akcji na 2-3 tysiące Żydów pochodzących z prawie wszystkich krajów okupowanej Europy, w większości z Polski, Holandii i Niemiec.

Publikację Lista Ładosia wydał Instytut Pileckiego, a przygotował czteroosobowy zespół: dr Jakub Kumoch (redaktor naukowy), Monika Maniewska, Jędrzej Uszyński i Bartłomiej Zygmunt. Przy jej tworzeniu współpracowały także Żydowski Instytut Historyczny, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau i Instytut Pamięci Narodowej.