„Sowiecki aparat represji wobec litewskiego i polskiego podziemia 1944-1945” to zbiór prawie 90 dokumentów, który w tym tygodniu przedstawi w Wilnie i Kownie prezes IPN Jarosław Szarek. Publikacja jest efektem współpracy IPN m.in. z litewskimi archiwami.

Polacy i Litwini doświadczyli wielu represji ze strony sowieckich organów bezpieczeństwa, które bezwzględnie zwalczały wszelkie próby odzyskania niepodległości przez oba kraje. To doświadczenie, które nas łączy i o którym należy pamiętać, bo niejednokrotnie wiązało się ono z bohaterskim oporem wobec komunizmu

— powiedział we wtorek PAP prezes IPN Jarosław Szarek.

Prezes IPN podkreślił, że współpraca instytucjonalna między Polską a Litwą jest naturalną kontynuacją wielowiekowego sąsiedztwa obu krajów.

Musimy pamiętać o tym dziedzictwie: Rzeczypospolitej Obojga Narodów, ale również XIX wieku, gdy na przykład podczas powstania styczniowego zarówno Polacy, jak i Litwini, ramię w ramię, walczyli z carską Rosją o wolność, śpiewając przy tym pieśń „Obok Orła znak Pogoni”

— podkreślił Szarek.

Przypomniał też, że oba narody były ofiarą paktu Ribbentrop-Mołotow z sierpnia 1939 r., w wyniku którego Polska i Litwa na kilkadziesiąt lat straciły niepodległość. Dodał, że współpraca IPN z litewskimi instytucjami nie będzie ograniczać się jedynie do współpracy archiwalnej, ale również rozszerzona będzie na polu badań naukowych, a także poszukiwań tajnych miejsc pochówku ofiar komunizmu.

Musimy działać razem, by głos naszych państw w sprawach polityki historycznej był słyszany na arenie międzynarodowej

— zaznaczył Szarek.

Dwujęzyczna publikacja zawiera 76 dokumentów NKGB-NKWD dotyczących zwalczania podziemia polskiego i litewskiego (przetłumaczonych z jęz. rosyjskiego na jęz. litewski i polski). Wśród nich jest m.in. raport dowództwa bezpieczeństwa państwowego do zastępcy ludowego komisarza spraw wewnętrznych ZSRS dotyczący działań podziemia polskiego i kontrofensywy NKWD z 2 września 1944 r., informacje agenturalne dotyczące działalności organizacji podziemia antysowieckiego, statystyki NKWD dotyczące likwidacji podziemnych organizacji, a także plany dotyczący likwidacji oddziałów partyzanckich.

Stosunek Sowietów do Polski Podziemnej po zajęciu Wileńszczyzny przez Armię Czerwoną był bezpośrednio warunkowany przez sytuację międzynarodową (w tym uzgodnienia w Teheranie, a następnie w Jałcie i Poczdamie). (…) Walką z partyzantką kierowano bezpośrednio z Moskwy. Zwalczaniem podziemia polskiego oraz litewskiego, określanego w dokumentach jako bandy nacjonalistyczne, w centrali zajmowały się przede wszystkim dwa piony NKGB ZSRS: kontrwywiad i dywersja pozafrontowa

— podkreślili we wstępie do publikacji historycy, którzy przypomnieli o roli m.in. osławionej jednostki Smiersz.

Dalszy ciąg na następnej stronie